نگارنده: غلامرضا صفاری
DBA هوش تجاری
نوآوری در عصر حاضر که با پدیده‌هایی مانند جهانی‌شدن و فناوری ارتباطات و اطلاعات روبرو است، یکی از مهم‌ترین عوامل پیشرفت سازمان‌ها به حساب می‌آید. نوآوری و امکان استفاده از آن برای حل مسائل و مشکلات در حوزه کسب‌و‌کار، مخصوصا در کسب‌و‌کارهای الکترونیک، برای رقابت موفقیت‌آمیز در بازار رقابتی امروز بسیار حائز اهمیت است. فناوری اطلاعات و رسانه‌های اجتماعی مرزها را از‌میان برداشته‌اند، بازار به طور مستمر خدمات بهتر و با کیـفیت بیش‌تــری را تــقاضا می‌کند و رقابت حتی در میان شرکت‌های کوچک به سطح جهانی رسیده‌است. از طرفی دیگر با توجه به رقابت در عرصه جهانی و افزایش انتظار مشتریان، سازمان‌ها نیاز دارند تا بتوانند به طور مستمر عملکرد بخش‌های مختلف خود را مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار داده و مشکلات خود را پیش از آن که آسیب جدی به سازمان وارد آورد، شناسایی کرده و بتوانند راه حل‌های نوآورانه و خلاقانه را در کمترین زمان ممکن یافته و آنان را پیاده سازی و سپس مورد ارزیابی قرار دهند. در تلاش برای یافتن رویکردی که موارد اشاره شده در بالا را دارا باشد، سازمان‌ها توجه خود را بر رویکردی بنام تریز معطوف نموده‌اند.
جهانی شدن و فناوری ارتباطات و اطلاعات از مهم ترین و موثرترین پـدیده‌های عـصر حـاضر میباشند. بـسیاری بر این باورند که این دو رابطه بسیار نزدیکی با هم داشته و یکدیگر را به جلو میرانند (Held et al., 1999) . پوجالا معتقد است که ترکیب این دو نیرو با هم اقتصاد مدرن را شکل می‌دهند که در آن نرخ رشد و بهره‌وری بیش‌تری وجود دارد .(Pohjola, 2002)
فرآیند جهانی شدن چالشها و فرصتهای جدیدی را برای سازمان‌ها به وجود آورده است. این فرصت‌ها عبارتند از: دسترسی به بازارهای جدیدی که به خاطر هزینه‌های زیاد در
در گذشته امکان دسترسی به آنها میسر نبوده، از میان برداشته شدن مرزها، دسترسی به نیروی کار، سرمایه و دانش در ابعاد جهانی. چالش‌های جهانی شدن عمدتا از رقبای خارجی، رقبای داخلی که هزینه‌های خود را با استفاده از منابع جهانی کاهش داده‌اند، ورود رقبا به بازارهای جدید و غیره ناشی می‌شوند.
کسب‌و‌کارهای الکترونیک برای باقی ماندن در عرصه رقابت امروزی، با چالشها و مسائل بسیاری در حوزه‌های مختلف نظیر مدیریت، بازاریابی، منابع انسانی و نوآوری مواجه هستند که عدم تشخیص به موقع و حل درست این گونه مسائل منجر به شکست آنها خواهد شد. بنابراین استفاده از رویکردی که بتواند مسائل موجود در این کسب‌و‌کارها را شناسایی کرده، آنها را تجزیه و تحلیل کند و راه‌حل‌های نوآورانه را در مدت زمانی کوتاه ارائه نماید، ضروری به نظر می‌رسد. در تلاش برای یافتن این رویکرد، سازمان‌ها توجه خود را بر رویکردی بنام تریز TRIZ معطوف نموده‌اند.
نوآوری نظام‌یافته یا (TRIZ) از جمله استراتژی‌ها و تکنیک‌های حل خلاقانه مسئله است که در یک کلام، به عنوان «سیستم خبره اختراع و ابداع» در خدمت حل مسائل پیچیده فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. امروزه کشورهای پیشرفته صنعتی، از این رویکرد استقبال فراوانی کرده‌اند و سازمان‌هایی نظیر جنرال الکتریک، پراکتل‌اند‌گمبل، اینتل و سامسونگ آن را به عنوان بهترین راهکار برای نوآوری در نظر گرفته و یادگیری آن را برای کارکنان خود الزامی کرده‌اند.
TRIZ
واژه TRIZ بـرگرفته از حـروف اول کـلمـات روســــی “Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch” است که ترجمه معنای آن در زبان انگلیسی تئوری حل نوآورانه مساله می‌باشد. این تئوری با عنوانTRIZ مشهور است و این نام را دانشمند روسی گنریچ سائولویچ آلتشولر که در واقع مبدع این روش بوده است بر آن نهاده است.
آلتشولر طبق تحقيقاتي که انجام داد، اختراعات به ثبت رسيده را بر اساس سطح ابتکاري بودنشان دسته‌بندي کرد.
تریز واژه‌ای است که مخفف عبارت نظریه حل نوآورانه مسائل است. این رویکرد در اواسط قرن بیستم در شوروی سابق ایجاد گردید که می‌تواند ایده‌های نوآورانه و ارائه راه‌حل مسائل را به گونه‌ای نظام‌مند، ارائه نماید. تریز امکان تجزیه و تحلیل سازمان را با روش‌های مختلف فراهم می‌آورد و پس از شناسایی مسائل و مشکلات، روش‌های متنوعی مانند ۴۰ اصل نوآورانه را برای حل آنان ارایه می‌دهد.
نظریه تریز بر مبنای قاعده زیر شکل گرفته‌است:
تکامل همه سیستم‌های فنی و تکنیکی، از یک سری قواعد هدفمند پیروی می‌کنند.
سیستم فنی
هر چیزی که کارکردی مشخص دارد، یک سیستم فنی است. خودرو، خودکار، کتاب و یا حتی چاقو مثال‌هایی از سیستم فنی میباشند. هر سیستم فنی می‌تواند دربردارنده یک و یا چند زیر‌سیستم باشد. یک خودرو از زیر‌سیستم‌هایی نظیر موتور، ترمز و .. تشکیل شده‌است. هر کدام از این زیر‌سیستم‌ها، خود یک سیستم فنی هستند که زیر‌سیستمهای مخصوص به خود را دارند و کارکردهای مشخص خود را انجام می‌دهند. سلسله مراتب سیستم‌های فنی، همه سیستم‌ها از سیستم‌های بسیار ساده تا سیستم‌های بسیار پیچیده را شامل می‌شود.
قانون ایده آلی
قانون ایده‌آلی می‌گوید هر سیستم فنی، در طول دوره حیات خود، تمایل دارد که تا آخرین حد ممکن، قابل اطمینان، ساده، موثر و به بیانی دیگر ایده‌آل باشد. در حقیقت بهبود هر سیستم فنی، به معنای نزدیک‌تر کردن آن به مرزهای ایده‌آلی آن سیستم است. این سیستم، هزینه کمتری خواهد‌داشت، نیاز به فضای کمتری پیدا خواهد‌کرد و انرژی کمتری را نیز به هدر خواهد‌داد. این قانون به صورت یک کسر مطرح می شود که در صورت آن مجموع مزایا و در مخرج آن مجموع هزینه ها و ضررها قرار می گیرند. حالت ایده آل به این صورت است که صورت کسر حداکثر شده و مخرج آن به سمت صفر میل کند.
اصل نوآورانه رویکرد تریز
اصول ۴۰ گانه رویکرد تریز در واقع گزینه‌های پیشنهادی این رویکرد جهت رفع تضادهای پیش آمده در جریان حل مسائل هستند. این رویکرد بر این باور است که به عنوان مثال همان گونه که در ادبیات فارسی ۳۲ حرف وجود دارد ولی تمام کتاب‌های نوشته شده به زبان فارسی از همین حروف تشکیل گردیده اند، نوآوری نیز به همین صورت است.
یعنی تمامی نوآوری‌های انجام شده در علوم مختلف از این ۴۰ اصل تبعیت می‌نمایند و خارج از این ۴۰ اصل نیستند.
تضاد تکنیکی
هنگامی که در یک سیستم قصد بهبود بخشی از سیستم را داشته باشیم و بخشی دیگر از سیستم عملکردش تضعیف شود با یک تضاد تکنیکی مواجه هستیم.
تضاد فیزیکی
هنگامی در مسیر بهبود یک سیستم و یا مسئله به عاملی برخورد می کنیم که هم باید در سیستم باشد و هم نباید در سیستم باشد، با تضاد فیزیکی مواجه هستیم.